Jan Czochralski przez wielu nazywany jest ojcem rewolucji elektronicznej. Jego metoda (zwana metodą Czochralskiego) polegająca na technice otrzymywania monokryształów znalazła zastosowanie do fizyki półprzewodników i przemysłu elektronicznego, dając ogromne możliwości rozwoju wielu dziedzin przemysłu. Odkrycie wybitnego kcynianina wyprzedziło o kilkadziesiąt lat swoją epokę, ale jego rewolucja dokonała się dopiero po II wojnie światowej. Za datę oficjalnych narodzin metody Czochralskiego uznaje się 19 sierpnia, 1916 r., kiedy to do redakcji czasopisma „Zeitschrift für physikalische Chemie”, wpłynęła wpłynął artykuł pt. „Nowa metoda pomiaru szybkości krystalizacji metali”. W efekcie zastosowania metody Czochralskiego otrzymuje się tzw. monokryształ, a więc materiał o szczególnie cennych własnościach fizycznych. Cechą charakterystyczną takiego materiału jest tak dobrze uporządkowane ułożenie atomów, że oba końce kryształu mają dokładnie taka samą orientację swojej struktury wewnętrznej i to niezależnie od wielkości otrzymanego kryształu.
KCYNIA
Jan Czochralski urodził się 23 października 1885 r. w Kcyni. Był ósmym z dziesięciorga dzieci Franciszka Czochralskiego i jego żony Marty z Suchomskich. Jego rodzinnym domem był parterowy budynek przy ul. Szewskiej 25 w narożniku tzw. Koziego Rynku (dziś Placu prof. Jana Czochralskiego). Wolą jego ojca było by został nauczycielem. Do 16 roku życia uczęszczał do Seminarium Nauczycielskiego w Kcyni. Jan Czochralski pokierował sam własnym losem. Mając 16 lat opuścił Kcynię i podjął pracę w aptece w Krotoszynie.
NIEMCY
Ostatecznie w 1904 r. zamieszkał w Berlinie. Od 1906 r. pracował w laboratoriach niemieckich fabryk, wcześniej zaś pobierał nauki teorii i praktyki chemicznej w berlińskich aptekach. W koncernie AEG otrzymał stanowisko nadinżyniera. W 1911 r. ożenił się z niemiecką pianistką Margarethe Friederike Elze Haase. W 1917 r. Zrzeszenie Niemieckiego Przemysłu Metalowego ufundowało mu laboratorium metaloznawcze we Frankfurcie nad Menem. Jan Czochralski podjął się jego organizacji i został kierownikiem tego jednego z najlepiej wyposażonych laboratoriów przemysłowych w Niemczech. Zajmował się m.in. technologią stopów do produkcji łożysk.
METODA CZOCHRALSKIEGO
Materiał podlegający krystalizacji, ulega roztopieniu w tyglu. Do powierzchniowej warstwy stopu wprowadzana jest końcówka kapilary, czyli rurki o bardzo małej średnicy. Po zassaniu niewielkiej ilości stopionego materiału, tworzy się zarodek krystalizacji. Aby otrzymać monokryształ o zadanej orientacji stosuje się przygotowany wcześniej zarodek, czyli mały kryształek, na którym zaczynają narastać w sposób uporządkowany kolejne warstwy materiału o tej wymuszonej orientacji. Zarodek zaczyna być wyciągany z roztopu z określoną szybkością, tak by nie został zerwany kontakt wyciąganego kryształu ze stopem. Napięcie powierzchniowe utrzymuje krótki słupek ciekłego materiału u wylotu kapilary lub „przylepionego” do zarodzi. Zetknięcie się tego słupka ciekłego materiału z chłodniejszym powietrzem powoduje powolne jego krzepnięcie nad powierzchnią cieczy. W efekcie otrzymuje się tzw. monokryształ, a więc materiał o szczególnie cennych własnościach fizycznych. Cechą charakterystyczną takiego materiału jest tak dobrze uporządkowane ułożenie atomów, że oba końce kryształu mają dokładnie taka samą orientację swojej struktury wewnętrznej i to niezależnie od wielkości otrzymanego kryształu. Metoda Czochralskiego znalazła praktyczne zastosowanie dopiero w latach 50- tych, a dziś bez niej nie mogłaby się obejść cała światowa elektronika. Opracowano na podstawie książki: Paweł E. Tomaszewski, Powrót. Rzecz o Janie Czochralskim, Wrocław 2012
METAL B
W 1924 r. zespół Jana Czochralskiego opatentował stop zwany metalem B, charakteryzujący się dobrymi własnościami ślizgowymi. Był to stop na osnowie ołowiu, bez drogiej i deficytowej cyny. Znalazł on praktyczne zastosowanie w kolejnictwie. Jan Czochralski był jednym ze współzałożycieli Niemieckiego Towarzystwa Metaloznawczego, a w 1925 r. został jego prezesem. Był również konsultantem największych ówczesnych koncernów m.in. Schneider-Creusot (Francja), Bofors (Szwecja) oraz angielskiego Instytutu Metali. Zajmował się badaniami własności fizycznych stopów i kryształów metali, w szczególności aluminium. Opracował m.in. odczynniki do trawienia metali oraz nierentgenowską – optyczną metodę określania orientacji kryształów metali. Jednym z ciekawszych wydarzeń z okresu frankfurckiego była wyprawa do Ameryki na zaproszenie Henry’ego Forda, twórcy przemysłu samochodowego w Stanach Zjednoczonych. Ford był jednym z pierwszych, którzy zainteresowali się praktyczną stroną prac Czochralskiego.
WARSZAWA I POLITECHNIKA WARSZAWSKA
Mimo powiązań rodzinnych i pracy w Niemczech Czochralski zawsze podkreślał, że jest Polakiem. Rezygnując z funkcji Przewodniczącego Niemieckiego Towarzystwa Metaloznawczego oraz innych intratnych propozycji (m.in. w USA), w 1928 r. – na zaproszenie prezydenta Polski Ignacego Mościckiego - Jan Czochralski wraz z rodziną wrócił do Polski i osiadł w Warszawie. Powierzono mu organizację Katedry Metalurgii i Metaloznawstwa na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej. 1 kwietnia 1929 r. objął Katedrę jako profesor kontraktowy. W 1929 r. uzyskał on najwyższą godność akademicką – honorowy tytuł naukowy doctora honoris causa, a potem tytuł profesora. W 1934 r. został kierownikiem utworzonego przez siebie Instytutu Metalurgii i Metaloznawstwa prowadzącego badania metaloznawcze na zlecenie przemysłu i wojska. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Chemicznego. Działał społecznie, należał do wielu krajowych i zagranicznych towarzystw naukowych, był prezesem i członkiem wielu rad naukowych i kolegiów, współorganizował Muzeum Przemysłu i Techniki, sponsorował sztuki piękne i badania historyczne. Po wybuchu II wojny światowej Jan Czochralski wraz z rodziną pozostał w Warszawie. Korzystając ze swych znajomości zorganizował Zakład Badań Materiałów, w którym znaleźli zatrudnienie pracownicy jego instytutu. Zakład ten pracował głownie na potrzeby miasta, chroniąc przed wywiezieniem do Niemiec naukowców i aparaturę, a jednocześnie pozwalając na wytwarzanie części uzbrojenia dla ruchu oporu przy współudziale powstałej na terenie Zakładu komórki Armii Krajowej. Po wojnie prof. Czochralski został oskarżony o współpracę z Niemcami na szkodę narodu polskiego i aresztowany. Po czterech miesiącach został jednak zwolniony, a śledztwo umorzono. Podejrzenia o utrzymywanie kontaktów z Niemcami w czasie okupacji stały się jednak podstawą do podjęcia przez Senat Politechniki Warszawskiej w 1945 r. decyzji zabraniającej mu powrotu na uczelnię.
PONOWNIE KCYNIA
W 1945 r. Jan Czochralski powrócił do Kcyni. Nie przyjął propozycji wyjazdu do Austrii. Tak zamknęło się koło Jego życia: KcyniaBerlin-Frankfurt nad Menem-Warszawa-Kcynia. Czochralski zamieszkał w willi przy ul. Poznańskiej 20, zwanej od imienia żony Margowem. 1 kwietnia 1946 r. w Kcyni Czochralski uruchomił firmę Zakłady Chemiczne BION – dr inż. M. Wojciechowski Ska. Zakłady produkowały różnego rodzaju wyroby kosmetyczne i drogeryjne. Wśród nich były m.in. lak butelkowy, lak stemplowy, świece, sól szybkopeklująca w papierkowych workach. Podobno szlagierem był słynny „proszek od kataru z Gołąbkiem”. W 1956 r. firmę przeniesiono do Poznania i pod nową nazwą Wytwórnia Artykułów Chemicznych Ce-Wu Czochralski produkowała przede wszystkim płyn do trwałej ondulacji na zimno i na gorąco. Małgorzata i Jan Czochralscy byli wielkimi znawcami i miłośnikami sztuki. Posiadali bogatą kolekcję dzieł sztuki, poza tym Czochralski organizował wieczory literackie, fundował stypendia artystyczne. Pod pseudonimem Jan Pałucki pisał swe wiersze i poematy. Zbiór liryków pt. Maja. Powieść miłosna jest najstarszym ze znanych utworów literackich Jana Czochralskiego. Ostatnie dni swego życia spędził, na skutek choroby serca, w szpitalu klinicznym w Poznaniu. Zmarł 22 kwietnia 1953 r. Został pochowany w grobowcu koło kaplicy na starym cmentarzu w Kcyni.
REHABILITACJA PROF. CZOCHRALSKIEGO
Najważniejszym punktem zwrotnym na drodze do pełnej rehabilitacji prof. Jana Czochralskiego była uchwała Politechniki Warszawskiej. 29 czerwca 2011 r. Senat Politechniki Warszawskiej podjął Uchwałę Nr 338/XLVII/2011 w sprawie przywrócenia dobrego imienia prof. Jana Czochralskiego. Zakończono tym samym trwające kilkadziesiąt lat kontrowersje wokół postaci tego światowej sławy naukowca.
ROK 2013 - ROKIEM JANA CZOCHRALSKIEGO
UCHWAŁA SEJMU RP
UCHWAŁA Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 7 grudnia 2012 r. w sprawie ustanowienia roku 2013 Rokiem Jana Czochralskiego W sześćdziesiątą rocznicę śmierci Jana Czochralskiego Sejm Rzeczypospolitej Polskiej postanawia oddać hołd jednemu z najwybitniejszych naukowców współczesnej techniki, którego przełomowe odkrycia przyczyniły się do światowego rozwoju nauki. Odkryta przez niego metoda otrzymywania monokryształów, nazwana od jego nazwiska metodą Czochralskiego, wyprzedziła o kilkadziesiąt lat swoją epokę i umożliwiła rozwój elektroniki. Dziś wszelkie urządzenia elektroniczne zawierają układy scalone, diody i inne elementy z monokrystalicznego krzemu, otrzymywanego właśnie metodą Czochralskiego. Wkład polskiego uczonego prof. Jana Czochralskiego w dziedzinę światowej nauki oraz techniki został doceniony przez uczonych świata, którzy zaczęli korzystać z jego najważniejszego wynalazku. Wynalazku bez którego trudno byłoby funkcjonować w XXI wieku. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ogłasza rok 2013 Rokiem Jana Czochralskiego.
MARSZAŁEK SEJMU / – / Ewa Kopacz
KCYNIA WOBEC JANA CZOCHRALSKIEGO
Gmina Kcynia od lat promuje postać i dorobek prof. Czochralskiego. W 1990 r. imieniem Jana Czochralskiego nazwano plac na styku ulic Szewskiej i Poznańskiej. Plac ten znajduje się pomiędzy dwoma domami związanymi z Profesorem. Jeden, w którym się urodził i drugi, w którym mieszkał do swojej śmierci. W 1990 r., w 105. rocznicę urodzin Jana Czochralskiego, odbyła się w Kcyni Sesja Popularno-Naukowa. Środowisko kcyńskie ufundowało wówczas tablicę pamiątkową, którą umieszczono na ścianie domu rodzinnego Czochralskich przy ul. Szewskiej 25. 6 czerwca 1998 r. z okazji 45. rocznicy śmierci prof. Czochralskiego odbyła się Sesja Naukowa (Kcynia-Grocholin). Władze miasta sfinansowały umieszczenie na grobowcu dwóch płyt – profesorskiej i rodzinnej z listą pochowanych osób. 28 maja 1999 r. Rada Pedagogiczna, Komitet Rodzicielski i Samorząd Uczniowski Szkoły Podstawowej Nr 2 w Kcyni wystąpiły wspólnie z wnioskiem do Rady Miejskiej o nadanie szkole imienia Jana Czochralskiego. Rada Miejska w dniu 19 sierpnia 1999 r. przyjęła Uchwałę Nr IX/98/1999 o nadaniu imienia Jana Czochralskiego Szkole Podstawowej Nr 2 w Kcyni. Uroczystość nadania imienia odbyła się 14 października 1999 r. Rada Rodziców wówczas ufundowała tablicę pamiątkową, którą umieszczono na budynku Szkoły Podstawowej. W szkole tej czynna jest Izba Pamięci poświęcona kcyńskiemu Profesorowi. 7 sierpnia 2002 r. Kcynia przyjęła propozycję ufundowania popiersia. Odsłonięcia dokonano 27 kwietnia 2003 r. w 50. rocznicę śmierci Profesora. Wówczas to odbywało się Międzynarodowe Sympozjum Toruń-Kcynia. Poczta Polska przygotowała okolicznościowy datownik pocztowy, a Urząd Miejski kartkę pocztową projektu Jana Kuranta i Władysław Szmyta. Pięć lat później, w kolejną rocznicę śmierci Profesora, uroczyście posadzono dąb jako drzewo pamięci. Obok dębu zakopano metalową puszkę z wydaniem lokalnej gazety i zalaną woskiem apteczną butlę, zawierającą tekst proklamacji podpisanej przez uczestników uroczystości. Uchwała Nr XXXVIII/301/2005 Rady Miejskiej w Kcyni z dnia 29 grudnia 2005 r. o zmianie Statutu Gminy Kcynia wprowadziła zapis, że Rada może nadać osobom zasłużonym dla gminy medal Zasłużony dla Gminy Kcynia. Autorką medalu jest medalierka z Warszawy Anna Beata Wątróbska-Wdowiarka. Jedna strona medalu przedstawia podobiznę prof. Jana Czochralskiego. Medal otrzymali m.in. prof. Anna Pajączkowska, dr Paweł Tomaszewski i Politechnika Warszawska. Jedną z książek poświęconych prof. Janowi Czochralskiemu była wydana w 2008 r. książka autorstwa Tomasza Hałasa pt. Jan Czochralski (1885-1953) wielki uczony i patriota?
1 maja 2009 r., w 5. rocznicę wprowadzenia Polski do Unii Europejskiej, Urząd Miejski w Kcyni wyemitował pierwszy w Polsce bon miejski - 10 eurokcyń. Głównym motywem bonu jest postać prof. Jana Czochralskiego. Organizatorem emisji była Kancelaria Doradcza Krzysztofa Dubińskiego. W roku jubileuszu 750-lecia nadania praw miejskich Kcyni, przypadającym w 2012 r., odbyły się dwa wydarzenia promujące prof. Jana Czochralskiego. 20 kwietnia miała miejsce wspólna sesja Rady Miejskiej z przedstawicielami Politechniki Warszawskiej, podczas której Szkole Podstawowej im. Jana Czochralskiego nadano nowy sztandar. Rada Miejska przyjęła wówczas deklarację w sprawie promocji prof. Jana Czochralskiego, jego osiągnięć i dorobku naukowego. 12 października Dzień Edukacji Narodowej przebiegał pod hasłem Przypominamy postać prof. Jana Czochralskiego i został połączony z kcyńską promocją najnowszej książki dr. Pawła Tomaszewskiego.
W związku z ogłoszeniem przez Sejm RP roku 2013 Rokiem Jana Czochralskiego zaplanowano szereg inicjatyw. To co odbyło się w tym czasie podsumowuje prezentacja załączona poniżej. 31 grudnia 2012 r. Rada Miejska w Kcyni Uchwałą Nr XXXI/305/2012 z dnia 31 grudnia 2012 r. nadała prof. Janowi Czochralskiemu pośmiertnie tytuł "Honorowego Obywatela Gminy Kcynia".
ODNOWIENIE GROBOWCA JANA CZOCHRALSKIEGO
W 2018 r. z inicjatywy Burmistrza Kcyni Pana Marka Szarugi wspólnie z najbliższą rodziną śp. Jana Czochralskiego podjęto działania zmierzające do odrestaurowania grobowca prof. Jana Czochralskiego. W wyniku tych działań udało się uzyskać wsparcie na renowację grobowca światowej sławy Kcyninina. Zadanie realizuje lokalna firma Państwa Teresy i Romana Wesołowskich. Ostatecznie działania zainicjowane przez Burmistrza Kcyni wsparli: Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie, Urząd Marszałkowski w Toruniu (fundator pamiątkowej tablicy), Polskie Towarzystwo Wzrostu Kryształów, Politechnika Warszawska, Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Mechaników Polskich, Jan Majewski z Poznania oraz niektórzy członkowie rodziny śp. Jana Czochralskiego.
MILESTONE
The Institute of Electrical and Electronics Engineers nadaje wybitnym, epokowym osiągnięciom technicznym w obszarze elektryki i elektroniki miano tzw. Milestones (pol. „kamieni milowych”) podkreślając tym samym najwyższą rangę tych osiągnięć. Spośród kilkudziesięciu różnych rodzajów nagród i wyróżnień jakie IEEE przyznaje wielu wybitnym osiągnięciom naukowym i technicznym, przyznanie tytułu „Milestone” jest odznaczeniem najwyższej rangi. Oznacza to, że gdyby nie zaistniało to osiągnięcie, świat dzisiaj wyglądałby inaczej tzn. gorzej. IEEE dotychczas przyznało około 190 Milestones za takie osiągnięcia jak „wynalezienie telefonu”, „wynalezienie telegrafu” czy „wynalezienie Internetu”. Po dwuletniej procedurze tytuł przyznano osiągnięciu Profesora pochodzącego z Kcyni. Przyznanie tytułu Milestone dla prof. Jana Czochralskiego za „Metodę wyciągania kryształów” oznacza docenienie i doniosłość osiągnięcia Autora, gdyż cała elektronika półprzewodnikowa na świecie oparta jest na układach scalonych wytwarzanych na kryształach krzemu lub innych kryształach półprzewodnikowych. Uroczystość odsłonięcia tablic zaplanowana została w trzech miejscach w dniach 13-15 listopada 2019 r. o KCYŃSKIEJ UROCZYSTOŚCI MOŻNA PRZECZYTAĆ POD LINKIEM http://kcynia.mserwer.pl/news/kamien-milowy-dla-profesora-jana-czochralskiego-uroczystosci-w-kcyni.html
IEEE jest największym na świecie stowarzyszeniem zawodowym. Skupia około 440.000 członków z całego świata a 160 państw ma swoje narodowe sekcje IEEE. IEEE jest stowarzyszeniem techników, inżynierów i naukowców z obszaru elektryki i elektroniki podzielonym na 38 specjalności tematycznych (tzw. Societies) takich jak np. Automatyka i robotyka, Informatyka, Telekomunikacja, Elektronika przemysłowa, etc. IEEE prowadzi różnorodną działalność promocyjną i innowacyjną, wspierającą rozwój techniki a przez to poziom i bezpieczeństwo życia ludzi. Jedna z tego rodzaju działalności to uznawanie wybitnych osiągnięć technicznych i przyznawanie ich autorom najbardziej prestiżowego wyróżnienia za zasługi dla rozwoju ludzkości tzw. ”Milestone” (kamienia milowego), który ma symbolizować odkrycia epokowe. Dotychczas przyznano ponad 190 „kamieni milowych” dla takich odkrywców jak Edison, Marconi, Tesla, Bell i wielu innych. W Polsce jest to drugie wyróżnienie. W roku 2014 r. polscy matematycy – Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski z polskiego Biura Szyfrów – zostali wyróżnieni za złamanie kodów Enigmy w latach 1932–1939. Odznaczenie dla Jana Czochralskiego przyznano na wniosek polskiej sekcji IEEE, który poparło m.in. Miasto rodzinne Jana Czochralskiego.
(Anna Duda-Nowicka, dr Paweł Tomaszewski)
Opracowanie na podstawie:
• Tomasz Hałas, Jan Czochralski (1885-1953) wielki uczony i patriota?, Kcynia 2008
• Paweł E. Tomaszewski, Powrót. Rzecz o Janie Czochralskim, Wrocław 2012 • Instytut Technologii Materiałów Elektronicznych wobec postaci prof. Jana Czochralskiego, ITME, Warszawa 2012
